کیفیت زندگی شهری در ایران (۱۳۸۵-۱۳۶۵)

طرح مساله: رشد شهر و شهرنشینی بارزترین ویژگی تحولات اجتماعی ـ اقتصادی در دوره اخیر است. شهرنشینی در این دوره با چنان سرعتی افزایش یافته که بسیاری از فرصت ها را برای ارتقا کیفیت زندگی به شدت محدود کرده است. لذا همزمان با شهری شدن جامعه ایران، تحلیل پیامدهای آن، از جمله ارزیابی کیفیت زندگی شهری، یکی از مهم ترین ضرورت های مطالعات شهری کشور است. در این مقاله تغییرات کیفیت زندگی شهری طی دوره 1365 تا 1385 ارزیابی می شود.   روش: تغییرات کیفیت زندگی شهری طی دو دهه 1365 تا 1385 بر مبنای شاخص های عینی، نخست در قالب روندها توصیف و تبیین و سپس در مقایسه با تحولات شهرنشینی تحلیل شده است. برای این منظور تغییرات سهم و سرانه یا ضریب برخورداری جامعه شهری از شاخص های شش گانه مسکن، بهداشت، آموزش، ارتباطات، انرژی و گردشگری ارزیابی شده است. اطلاعات پایه ای عموماً با روش کتابخانه ای از منابع آماری تهیه شده و در مواردی نیز با مراجعه حضوری به سازمان های ذی ربط تکمیل شده است.   یافته ها: ضریب برخورداری جامعه شهری در بسیاری از شاخص های مسکن، آموزش،گردشگری و برخی شاخص های بهداشت و سلامت طی دهه 1365 تا 1385 کاهش یافته است. شاخص های بهداشت و سلامت (به استثنای سرانه تخت های بیمارستانی) در مجموع ثابت باقی مانده ولی سرانه برخورداری شاخص های ارتباطات و انرژی افزایش یافته است.   نتایج: کیفیت زندگی شهری در ایران به شدت از شهری شدن جامعه متاثر است. شهرنشینی کمّی سهم و سرانه بسیاری از شاخص های کیفیت زندگی شهری را پایین آورده، تغییرات مثبت آن را کنترل کرده و از این طریق بر جنبه های اجتماعی شهرنشینی تاثیرات جدی گذاشته است. در چنین شرایطی، مطالعات ارزیابی کیفیت زندگی شهری بایستی به عنوان یک ضرورت در کنار مطالعات کمّی و کالبدی شهرها، در برنامه های توسعه شهری در سطوح ملی و محلی مورد توجه قرار گیرد. ظرفیت و سرعت شهرنشینی در ایران باید همواره با بررسی اثرات آن بر کیفیت زندگی شهری ارزیابی شود.